30 oktober was het zover. Dan verscheen de Nederlandse vertaling van het geruchtmakende boek van Thomas Piketty. In september 2013 verscheen de oorspronkelijke Franse versie, Le capital au XXIe siecle, een turf van bijna 1000 blz.

In feite is Piketty onder vakgenoten geen onbekende. Met name zijn onderzoek naar de ongelijkheid in de USA was al jarenlang bekend tot in het Witte Huis toe en hij heeft hoge researchposities. Wat dit boek echter zo uitzonderlijk maakt, is zijn voldragen en brede karakter. Er ligt ook een belangrijke internationale samenwerking en gigantisch veel statistisch materiaal aan ten grondslag. Dat wordt in het boek overigens niet onmiddellijk zichtbaar, maar kan ingezien worden op een website, die het boek begeleid.

Het boek is een soort economische geschiedenis van de wereld inclusief de uitsplitsing naar landen en continenten op basis van data over het aandeel dat het kapitaal zich heeft weten toe te eigenen van het nationale inkomen. Als historisch boek schuwt het geen uitstappen naar literatuur, ideeëngeschiedenis en demografie.  Naast deze historische beschrijving van de economische structuren van de samenleving, biedt het boek ook een verklaring van hun ontwikkeling en daarmee ook, wat mij betreft problematische, aanbevelingen voor de toekomst. De conclusie is dat steeds meer toenemende en ontwrichtende ongelijkheid dreigt. In die zin past het boek goed bij een andere belangrijke publicatie, namelijk die van Pierre Rosanvallon, La société des égaux, dat in 2011 verscheen.

In mijn lezing wil ik in de eerste plaats inzicht bieden in de inhoud van het boek. Maar er is nog een ander aspect van het boek waar ik op in zal gaan. Bij lezing dringt zich hoe langer hoe meer de vraag op naar de rol en de aard van de tijd in de economie. Het boek is een historisch boek en het is dus niet verwonderlijk dat de temporele ontwikkeling een belangrijke dimensie is van de economie zoals die in dit boek uiteengezet wordt. Maar het beeld dat bij de lezer blijft hangen gaat verder. Economie wordt veelal in verband gebracht met producenten- en consumentengedrag. Van deze economische actoren wordt gevraagd om hun gedrag te optimaliseren. Dat impliceert ook tijd, want de kost gaat immers voor de baat uit. Fenomenologisch is dat te begrijpen. Maar de tijd in dit boek lijkt veel meer uitwendig en onverstoorbaar. De economie wil een keuzetheorie zijn, maar bij Piketty zijn onze rationele keuzes een verhit en ijdel spel, want wie niet steelt of erft blijft toch arm tot ie sterft.

De lezing bestaat dus uit twee delen. Voor de pauze zal ik gedurende drie kwartier ingaan op de inhoud van het boek. Na de pauze spreek ik nog een half uur over de filosofische implicaties van Piketty's visie, waarna een discussie volgt. 
 

Gido Berns studeerde economie in Leuven en promoveerde in Leuven tot doctor in de filosofie op het proefschrift Discours, tekst en economie (1976). Tussen 1968 werkte hij bij de EG te Brussel, een jaar later werd hij docent aan de Universiteit van Tilburg. In 1989 werd hij hoogleraar sociale wijsbegeerte en sociale ethiek aan de Universiteit van Tilburg en directeur van het onderzoeksprogramma Ethiek, Politiek en Economie. Gedurende zijn professoraat begeleidde Berns 10 wetenschappers naar het doctoraat en was hij ere-promotor van Claude Lefort (1992) en Kofi Annan (2002). Prof. Berns heeft tientallen (internationale) publicaties op zijn naam staan. Momenteel heeft hij een boek afgerond met de titel Porosity. Essay on the relationship between economy and politics.