De tragedie van de gemene gronden en de deeleconomie

In 1968 publiceerde Gerrett Hardin in Science een artikel met als titel 'The tragedy of the commons'.  Commons verwijst in essentie naar alles wat vrij is in gebruik zoals lucht maar ook bijvoorbeeld openbare parken,  voetpaden,  de nachtelijke hemel, geluid, of in het artikel van Hardin, de keuze over het aantal kinderen dat je op de wereld plaatst. Volgens Hardin is alles wat onder vrij gebruik valt gedoemd om te verdwijnen door vrijbuitersgedrag of overexploitatie. Er zijn in essentie maar twee oplossingen hiervoor: de harde hand van een centrale autoriteit of het privatiseren van de goederen. Historisch werd de middeleeuwse samenleving gekarakteriseerd door gemeenschappelijk gebruik van goederen. Vanaf de 16de eeuw zal dit langzamerhand overgaan in privaat bezit van goederen. Deze privatiseringsgolf, bekend als de ‘enclosure movement’ (zie afbeelding), zal de fundamenten leggen voor het ontstaan van het marktsysteem en de kapitalistische economie. Het is ook direct gelinkt aan politieke rechten (wie bezit heeft krijgt stemrecht). Elinor Ostrom zal er later op wijzen dat gemeenschappelijk beheer van de goederen niet noodzakelijk tot problemen leidt. Historisch gezien ging dit systeem vooraf zowel aan staatsdirigisme als kapitalisme en ook vandaag vinden we het nog terug in beheer van watervoorraden, Alpenweiden, bossen, turfgronden enz. Haar analyse van bestaande ‘commons’ systemen brengt Ostrom tot de formulering van 8 regels die het gemeenschappelijk beheer van goederen mogelijk maken. Politiek gezien vormen deze regels voorwaarden voor de goede werking van een gemeenschap.

Deze oude discussie krijgt vandaag een nieuw kleedje door de snelle ontwikkeling van een deeleconomie. Het is vooralsnog onduidelijk of die deeleconomie zich zal ontwikkelen tot een ‘uberkapitalisme’ dan wel tot een uitdaging voor privaat bezit en de kapitalistische economie. Beide tendenzen zijn merkbaar. Wat we eten, drinken, ons DNA ja zelfs onze vriendenkring wordt genadeloos in de marktruimte gegooid, krijgt een prijs en is uitwisselbaar op een markt. Anderzijds lijkt de deeleconomie nieuwe noties van mobiliteit, gastvrijheid en geld mogelijk te maken en lijkt zij een directe democratie te ondersteunen. Over deze evolutie willen we graag van gedachten wisselen.